Yoga Sutras 1.17-1.18: Soorten Concentratie
YOGA SUTRAS 1.17-1.18 SOORTEN CONCENTRATIE
1.17 Er zijn vier soorten van diepe absorptie van aandacht op een object, 1) grof (vitarka), 2) subtiel (vichara), 3) gelukzaligheid (ananda), en 4) ik-heid (asmita), en dit wordt samprajnata samadhi genoemd.
vitarka vichara ananda asmita rupa anugamat samprajnatah
vitarka = grove gedachten of redenering
vichara = subtiele gedachten
ananda = gelukzaligheid, extase
asmita = ik-heid, individualiteit
rupa = verschijningen, natuur/aard, vorm
anugamat = vergezeld van, geassocieerd met
samprajnatah = cognitieve absorptie, lagere samadhi
Van grof naar subtiel: De reis door de vrittis naar het Zelf gaat van grof naar subtiel, naar subtieler, naar de allersubtielste klistha vrittis. Om een idee te geven wat we tegen gaan komen biedt deze vers een beknopt overzicht van verschillende levels van concentraties. Alle manieren, stadia, types en objecten van meditatie zijn onder te brengen in één van deze vier levels. Hierbij worden dus niet specifieke objecten benoemd, maar er wordt een globaal overzicht gegeven van hoe aandacht gericht wordt naar steeds subtielere lagen.
Samadhi is stap nummer 8: Het ontwikkelen van onderscheidingsvermogen (viveka, YS 2.26), zodat het verbond tussen de vrittis en het Zelf verbroken kan worden, wordt ontwikkeld middels het achtvoudig pad, met samadhi als laatste stap. Deze stappen worden één voor één verderop in deze tekst besproken; 1) yamas (YS 2.30, 2) niyamas (YS 2.32), 3) asana (YS2.46), 4) pranayama (YS 2.49), 5) pratyahara YS 2.54), 6) concentratie (YS 3.1), 7) meditatie (YS 3.2) en 8) samadhi of absorptie (YS 3.3). De eerste 5 stappen zijn voorbereiding op de laatste drie stappen waarin de aandacht in drie fases gebundelt en gericht wordt op een object. Het is het aannemen van een mentale-houding, zodat de vrittis in de chitta ontkleurd kunnen worden, zodat er een weten opkomt dat scherp ziet dat deze vrittis niet zijn wie we werkelijk zijn, waardoor de vrittis zullen wegvallen. Het gaat dus allemaal om aandacht. Aandacht dat begint als concentratie, zich ontwikkelt naar meditatie om uiteindelijk zo scherp te zijn dat het totaal geabsobeerd raakt in het object waarop de aandacht is gericht.
Samprajnata samadhis: Deze 4 verschillende soorten categorieën van objecten, waarop de mind zich kan concentreren, zijn nog steeds een “iets” waar de mind op leunt of steunt. Samprajnata betekent dat de mind zich met iets associeerd, de aandacht naar een object heeft gericht.
Van diversiteit naar Eenheid: Bij het maken van het onderstaande plaatjes, om deze tekst te ondersteunen, moest er een keuze gemaakt worden. De reis is van grof naar subtiel, maar betekent dit dat de golfjes ook van groot (als in grof) naar klein (als in subtiel) gaan? Het klinkt misschien niet logisch maar het is juist andersom! Grove objecten zijn kleine bewegingen in het veld van de mind en hoe subtieler we gaan hoe groter de golven worden. Want als Eenheid lijkt te spelen als diversiteit en het ogenschijnlijke proces van manifestatie plaatsvind, dan lijkt het allemaal steeds complexer te worden hoe meer het naar buiten manifesteerd. Het begint met prakriti, dat “opbreekt” in de drie gunas, die dan weer verder manifesteren in allerlei ogenschijnlijke vormen. Hoe verder de Eenheid lijkt te manifesteren hoe complexer en diverser de ogenschijnlijke manifestatie lijkt. Dus als we onze weg terug vinden naar Eenheid beginnen we met een enorme complexiteit van ontelbare in elkaar verstengelde bewegingen in het veld van de mind. In deze ogenschijnlijke chaos is het dus in het begin lastig om er “iets” in te onderscheiden en hierop de aandacht te richten. Een kleine detail, een klein concept of bewegingen in het veld van de mind kan als object uitgekozen worden voor meditatie. Daardoor wordt het onderscheidingsvermogen scherper en nu worden meer subtiele lagezichtbaar die voorafgingen aan deze grove objecten. Bijvoorbeeld je kan ervoor kiezen om op een kopje te concentreren. Door deze concentratie ont-dek je dat dit object gemaakt is van het element aarde en dat dit concept ‘aarde’ veel subtieler is dan de vorm ‘kopje’. Dan zie je ook gelijk dat allerlei andere objecten, die in de eerste plaats niet direct aan elkaar gelinkt werden, ook allemaal voortkomend uit dezelfde bron genaamd ‘aarde’. En dus in plaats van de kleuring (klesha) van elk apart object te ontkleuren, zoals het kopje, het bord, de baksteen, de tuin, en de berg, kun je de kleuring naar het element aarde zelf ontkleuren. Dit heeft dan ook gelijk effect op alle objecten die van aarde zijn gemaakt. De beweign in het veld van de mind genaamd ‘aarde’ is dus subtieler, maar ook groter, omdat het vele andere afsplitsingen boven zich heeft alszijnde als in grover en kleiner opgesplits. Zo graven we als het waren met onze aandacht door alle lagen van vrittis heen om steeds een dieper onderliggend concept te ontdekken waaruit de grovere lagen en verdere complexiteit voortkwamen.
Savitarka/Grof: Als we onze aandacht richten naar de bewegingen in het veld van de mind zullen we als eerste de grove objecten tegenkomen. Naast het grove object waar je de aandacht naar richt, zijn er ook nog steeds andere bewegingen in het veld van de mind, want alle andere drie de levels zijn ook actief. Zonder te specificeren wat alle grove objecten prcies zijn, kunnen we als we verschillende objecten naast elkaar zetten vanzelf zien welke grover is en welke subtieler. Enige voorbeelden in dit level zou kunnen zijn: meditatie op wereldse objecte, het lichaam, zintuigelijke waarnemingen, gevisualiseerde objecten, grove level van de adem, de houdingen benoemd in sutra 1.33, de lettergrepen van een mantra of de stroom van bewuste gedachten.
Subtiele laag komt tevoorschijn: Door het gereedschap van aandacht toe te passen op de grovere kleshas komt er een scherpere helderheid dat we deze grovere objecten niet zijn. Daardoor openbaart zich de laag die er altijd al onder zat en worden subtieler aspceten in het veld van de mind zichtbaar als objecten waarop de aandacht gericht kan worden. Dit betekent niet dat alle grove objecten al compleet ontkleurt zijn, dit proces zal verder blijven plaatsvinden. Echter, helpt het natuurlijk enorm, ten opzichten van het ontkleuren van de gehele chitta, als je de aandacht op diepere lagen kunen richten.
Savichara/Subtiel: Samadhi op een subtiel object is savichara; ‘sa’ betekent ‘met’, en vichara is op een subtiel object. Met een verscherpt onderscheidingsvermogen kunnen nu ook de subtiele objecten tevoorschijn komen uit het onbewuste gedeelte van de mind. Nogmaals er is geen lijst gegeven ten opzicht van welke precieze objecten in deze lijst vallen, we kunnen zelf opmerken dat ‘kopje’ grove is dan het element ‘aarde’. Aarde zou dan dus meer een savichara zijn. We kunnen globaal in deze caterogie alle zintuigen en elementen zelf plaatsen, naast andere subtieliteiten in het veld van de mind.
Voorbij alle grove en subtiele objecten: Als de grove en subtiele objecten wegvallen dan komt er een ervaring van gelukzaligheid (bliss in het Engels) omhoog. Ook hier kan de aandacht naar gericht worden. Omdat het nog steeds een ervaring is in het veld van het mind, kan gelukzaligheid zelf een object worden.
Sananda/Gelukzaligheid: Als de absorptie plaatsvind op het object gelukzaligheid wordt het sananda samadhi noemen. Als je van te voren weet dat je dit object tegen gaat komen in het veld van de mind, dan kun je deze ervaring beter onderscheiden alszijnde een object. Het is namelijk logisch of heel gemakkelijk om te denken dat dit al het Zelf is. Deze beweging in het veld van de mind is heerlijk! Maar nog niet het Zelf. Als je namelijk je aandacht ernaar kunt richten is het nog steeds een object; de observeerder observeert het object genaamd bliss. Dus ga door, blijf het onderscheidingsvermogen verscherpen, mits je natuurlijk naar het Zelf wilt.
Als zelfs ananda wegvalt: Wat kan er nog subtieler zijn dan gelukzaligheid? Er is nog steeds de illusie van een “ik-heid”…. een afgescheidenheid… genaamd asmita.
Sasmita/Ik-heid: Als we uitgebreider de kleshas (YS 2.3) gaan bekijken zullen we gaan zien dat er als eerste een proces van vergeten lijkt plaats te vinden, genaamd avidya en dat er dan bijna gelijktijdig een proces plaatsvind van de fijnste individualisatie. Asmita is de tweede kleshas (YS 2.6). Als het Zelf lijkt te vergeten dat het ALLES is, dan kan het nu spelen als een ogeschijnlijk “iets”, een afgescheiden identiteit, wat los staat van het geheel. Dan kan dit losse ogenschijnlijke “iets” naar de rest van het Absolute kijken alsof het anders is dan zichzelf. Het kan dit kleuren met gehechtheid en aversie. Ook kan het bang zijn voor dit ogenschijnlijke andere. Dus als zelfs ananda wegvalt komen we asmita tegen, de fijnste individualisatie. De gehechtheid aan ‘een individu’ zijn is zo subtiel dat het onderscheidingsvermogen dit dus pas tegen gaat komen als het enorm verscherpt is. Deze “ik-heid” staat achter alle andere drie de ervaringen.
1.18 De andere soort samadhi is asamprajnata samadhi, en heeft geen object waarin de aandacht geabsorbeerd is, waarin alleen latente indrukken overblijven; het bereiken van deze staat wordt voorafgegaan door de constante practice van toestaan dat alle grove en subtiele fluctuaties van mind zich terugtrekken in het veld van waaruit ze zijn gekomen.
virama pratyaya abhyasa purvah samskara shesha anyah
virama = staken, stoppen, terugtrekkende, volledige stopzetting
pratyaya = oorzaak, cognitieve principe, inhoud van de mind, cognitie
abhyasa = practice/beoefening
purvah = voorafgegaan, komen voordat, voorwaarde
samskara = diepliggende indrukken, indrukken in het onbewuste, diepste gewoonten, subliminale activatoren, sporen
shesha = residuele, subliminale
anyah = de andere (de andere samadhi)
Wat is nog over als alles in het veld van de mind wegvalt? De samadhi die deze sutra probeert te omschrijven kan niet bevalt worden door de bewuste mind, omdat we altijd denken middels objecten. Dus hoe kan er nog steeds iets zijn als alle objecten weggevallen zijn? Omdat samadhi een staat van de mind is, is het nog niet het Zelf, want chitta is nog niet weggevallen. De mind is in dezelfde houding als een samadhi met object, echter in deze variant van samadhi is het object weggevallen. Alles is in latente vorm. De mind leunt dan niet meer op een “iets”, maar het is nog wel in de staat van absorptie. Nogmaals de bewuste mind waarmee je deze tekst leest kan zich dit niet bedenken. Hierover contempleren kan wel inzicht geven over de werking van de mind. Objecten kunnen namelijke actief zijn of in hun lantente vorm opgeslagen liggen in chitta. Dan zijn ze niet weg, maar liggen te slapen. Als alle objecten zich terugtrekken in hun latente vorm is de mind zelf nog steeds niet overstegen, ook dit mag nirodhah gaan. Als Sananda samadhi al over kan komen als verlichting, dan is deze asamprajnata samadhi, die nog dichterbij het Zelf, dus nog makkelijker aan te zien alszijnde verlichting, maar is ook nog steeds niet de Ziener die in zijn ware aard rust (YS 1.3)… dus ook hier blijf doorgaan! Het zal ongelooflijk veel inzicht geven, ongelooflijk invloed hebben op de scherpte van buddhi en dus veel duidelijker kunnen onderscheiden wie je wel bent en wie je niet bent, maar het is nog niet het einde van de reis naar het Zelf…
Het Zelf is er ALTIJD: Als uiteindelijk alle vrittis nirodhah gaan (YS 1.2) is er de directe ervaring van de Ziener die in zijn ware aard rust (YS 1.3), dat er niets anders is dan het Zelf, en dat dit Zelf er altijd al was en overal is.
De yogasutras en hun woord voor woord vertaling zijn met toestemming vertaald van www.swamij.com